ژباړه: محمدالله شېرزی

لومړۍ برخه: ښاروالي

د افغانستان اساسي قانون ۱۴۱ماده د ښاروالۍ د وجودي فلسفې په اړه داسې تصریح کوي:

(د ښاري امورو د اداره کولو  د پاره ښاروالي تشکیلیږي.)

پردې سربیره د ښاروالیو نافذه قانون خپره شوي ۷۹۴ جریده د ښاروالۍ د ماموریت په اړه په دویمه ماده کې د ښارونو استوګنو د اړتیاوو په تامین ټینګار کوي.

ښاروالي

ښاروالي عامه حقوقي حکمي شخصیت دی، چې ددې قانون او نورو تقنیني سندونو د حکمونو سره سم د ورسپارل شویو دندو له لارې د ښارونو د اوسیدونکو د عمومي اړتیاوو د تامینولو په خاطر فعالیت کوي.(د ښارواليو قانون دویمه ماده)

ښار

هغه محدوده مشخصه مدني جغرافیه ده، چې د ټولنیز نظره غیر متجانس او د نفوسو په زیاتت تراکم سره پکې اجتماعي، اقتصادي، سیاسي، اداري او خدماتي فعالیتونه ترسره کیږي.(د ښار جوړونې قانون ۳ ماده)

۱- ښارونه        ۲ – ښارګوټي

ناحیه

د ښاروالۍ اداري واحد دی، چې د ښار په یوه مشخصه برخه کې د ښاري خدماتو په هدف فعالیت کوي. (د ښارواليو نوی قانون)

ګذر

د محلاتو هغه مجموعه ده، چې ساحه یې د اړوند ناحیې له لورې ټاکل کیږي. (د ښارواليو نوی قانون)

د ښاروالۍ د ایجاد شرایط:

• د اداري واحدونو مرکز کې چې پنځه زره کسان پکې استوګن وي.
• د ښاري ماستر پلان تطبیق پکې د امکان وړ وي.

په ښارواليو کې ټاکنې

د اساسي قانون ۱۴۱ ماده:

((د ښاري امورو د اداره کولو په هدف ښاروالي تشکیلیږي.))

د ښاروال د نوماندی شرایط(د ټاکنو قانون ۴۳ ماده)

• د مرکزي ښاروالۍ نوماند باید حد اقل لیسانس او یا هم پنځه کاله کاري تجربه ولري او د نورو ښاروالیو پاره دولسم پاس وي او یا درې کاله تجربه ولري.
• کم تر کمه پنځه کاله وړاندې د نوماندۍ یې په دې ښار کې استوګنه کړي وي.

د ښاروالۍ مجلس د غړیتوب شرایط

• کم تر کمه پنځه ویشت کاله عمر یې پوره کړی وي.
• د دولسم ټولګي د فراغت سند ولري.
• د محکمې له لورې په جرایمو نه وي مرتکب شوی او د مدني حقوقو څخه بې برخې نه وي.
• کم تر کمه پنځه کاله وړاندې د نوماندۍ یې په دې ښار کې استوګنه کړي وي.

د ښاروالیو تصنیف

• د ولایتونو په مرکز کې ښاروالۍ د مرکزي ښاروالیو او هغه چې ولسوالیو کې دي؛ د ولسوالیو ښاروالۍ بلل کیږي.
• ښاروالۍ د ولایتونو د درجه بندۍ له مخې کتګوري کیږي او یا هم د عوایدو او تشکیل په اساس.

دويمه برخه: د ښاروالۍ دندې

د ښاروالیو دندې او مسولیتونه د ښاروالیو قانون په ۱۶ ماده کې په څلورو برخو کې خلصه شويدي:

• خدمت رسونه

(اوبه رسونه، تنظیف او سرسبزي، رغنیزې پروژې، نظافت ته پاملرنه، د نمرو توزیع، د بې هویته کسانو تدفین او تکفین…)

• اداره

(د لوایحو تصویب، ښاري ناستې، د عایداتي او بودیجوي پلانونو تطبیق، د اداري شورا د پریکړو کنترول، د ښاریانو ستونزو ته رسیده ګي…)

• همغږي

(د روغتیایي مرکزونو سره اړیکې، د تاریخي ابداتو مراقبت، د احصایې راټولول، د ښاریانو د حقونو څخه دفاع…)

• تنظیم

( د ځمکو قیمت ګذاري، ښاروالۍ د ملکیتونو کرایه، استملاک، د ښاري خدماتو محصول اخېستل، د کشترګاه ځای، د خودسره چارو مخنیوی…)

درېيمه برخه: ښاروالي او ښاري پلانونه

ماستر پلان: هغه اساسي او تخنیکي اوږدمهاله سند دی، چې په هغې کې د استوګنیزو حوزو،فرهنګي،اقتصادي،تجارتي، کرنیزو،تفریحي تاسیساتو او ښاري برخو، ارتباطي شبکو، لیږد رالیږد، هوایي میدانونو او نورو ساحاتو په اړه طرحه او ترتیب شوی وي.

ستراتیژیک پلان: هغه عملیاتي او تخنکي سند دی، چې د ښار لرلید، پراختیايي اهدافو ته په کتو د لومړیتوبونو په پام کې نیولو سره د عملي برنامو په اساس د تطبیق وړ ګرځي.

تفصیلي پلان: هغه تخنیکي سند دی، چې د ښار د ټولیز پلان، ستراتيژیکو پلانونو او د ښاري ځمکو او محلاتو د اندازه کولو د لارښود په ډول طرحه او ترتیب شوی وي او د ښاري ځمکو او تاسیساتو دقیق مساحت، موقعیت او د ځمکې لاندې او ځمکې مخ شبکې په دقیق ډول سره پکې تثبیت او ترتیب وي.

اصلاحي پلان: هغه تخنیکي سند دی، چې ښار جوړونې د معیارونو په نظر کې نېولو او هغه پخوانیو پلانونو د اصلاح په هدف چې د ځینو عواملو په اساس نه وي تطبیق شوي؛ ترتیبږی.

تعدیلي پلان: هغه تخنیکي سند دی، چې په ترتیب شویو پلانونو کې د ځمکو د تغییر د نوعیت څخه په استفادې د ضرر د له منځه وړلو په غرض؛ د یو ډول څخه بل ډول ته د جوړونې او یا وظیفوي نظر او یا دواړو د پاره ترتیبږي.

(د ښار جوړونې قانون ۳ ماده)

څلورمه برخه:په ښارونو کې تنظيف او سرسبزي

د تنظیف او سرسبزۍ مقرره په څلورمه ماده کې د تنظیف په اړه د ښاروالۍ مکلفیتونو ته داسې اشاره کوي:

• د خځلو په وخت راټولول، لېږد او ښخول
• د تنظیفاتي بیلرونو په داسې ځایونو کې نصبول، چې وسایط ورته تګ راتګ کولی شي.
• د ټاکلي اجرې په ورکولو سره پاک کاري او د استوګنیزو ساحاتو څخه د خځلو انتقالول.

د تنظیف په برخه کې د ادارې او ښاریانو مکلفیتونه:

• د خرابو او اضافي موادو په مشخصو بیلرونو او ځایونو کې اچول
• د ساختماني موادو او تخریب شویو ساختمانونو د پاتې شونو انتقالول
• د تعمیراتو او ودانیو د کډو(چاه های بدرفت) پاک کاري او تخلیه کول د ښاروالۍ او یا خصوصي وسایطو سره
• د ودانیو او اړوند ساحو نظافت په پام کې نېول

سرسبزي:

• ادارې او موسسات باید خپل چاپیریال سرسبز کړي.(۷ ماده)
• ښاروالي باید د ماستر پلان او تفصیلي پلانونو په تطبیق سره شنې ساحې تثبیت؛ جوړې او سرسبزه کړي.(۸ ماده)
• زینتي ساحاتو، ونو او بوټو پرې کول، ماتول او ضرر رسول ممنوع دي.(۱۲ ماده)
• د شنو ساحو څخه چې په ماستر پلان او نورو ښاري پلانونو کې په نښه شوي؛ په موقت او دایمې ډول د غرفو، کانتینرونو او تجارتي راکړه ورکړه، چې شنو ساحو ته زیان اړوي، ممنوع ده.(۱۴ ماده)

 

پنځمه برخه:د ښاروالۍ عوايد او بوديجه

ښاروالۍ دوه ډوله عایداتي سرچینې لري: ۱ ثابت عواید  ۲ غیرثابت عواید

ثابت عواید

منبع	شماره	منبع	شماره	منبع	شماره
د ماشین آلاتو تولید جواز	25	د تخنیکي وسایلو او وسایطو کرایه	13	دخولي محصول	1
د هوټلونو جواز	26	د مارکېټونو او منډییو کرایه	14	رهایشي صفایۍ محصول	2
د تخصصي خدماتو جواز	27	د مخابراتي آنتنونو کرایه	15	تجارتي صفایۍ محصول	3
د کسبګرو جواز	28	د اډو له درکه عواید	16	صنعتي صفایۍ محصول	4
د ښوونیزو مرکزو جواز	29	د سپورتي میدانونو عواید	17	دولتي صفایۍ محصول	5
د رسنیو جواز	30	د نورو تفریحي ساحو عواید	18	د نقلیه وسایطو محصول	6
د صحي خدماتو جواز	31	د جنازو موټرو کرایه	19	دولتي کورونو ګرایه	7
د دوکانونو جواز	32	د فاتحې سالون کرایه	20	دوکانونو کرایه	8
د موسساتو د کارکوونکو جواز	33	د اعلاناتو او اشتهاراتو عواید	21	د غرفو د عوایدو محصول	9
د خدمتي کارګرانو جواز	34	د بهادار اسنادو خرڅولو عواید	22	د دولتي ځمکو کرایه	10
		د بانکونو، مالي نهادونو جواز	23	د مسلخ د عوایدو محصول	11
		د صنعتي تولیداتو جواز	24	د حیواناتو د ګنج محصول	12

 

غیرثابت عواید

منبع	شماره	منبع	شماره
د مهندسي او انجینري فیس	13	لاس پلورونکي	1
د اصنافو د تخالف جریمې	14	جریمې	2
متفرقه عواید	15	د استملاکي ځمکو محصول	3
باقیات	16	نوره ښاري محصولات	4
د دولتي ادارو پخواني باقیات	17	د مرغانو، کبانو فارمونه	5
د صفایۍ باقیات	18	د تعیمرونو د ټکس محصول	6
د معاش او مصرف بازکشتي	19	د کلتوري خدماتو عواید(هنري ډلې)	7
د استوګنیزو ځمکو خرڅول	20	نقشې	8
د سوداګریزو ځمکو خرڅول	21	د دولتي ادارو د پاره د ښاروالۍ خدمات	9
د نورو ځمکو خرڅول	22	د نمرو وېش	10
د ښاروالۍ ساختمانونو خرحول	23	د وچو لرګیو خرڅول	11
د اضافي ځمکو تصرف	24	د شکو او تيږو خرڅول	12

 

شپږمه برخه:ښاروالي او ښاري استملاک

د استملاک قانون څلورمه ماده:

ښاروالۍ د ښاري ماستر پلان په داخل کې او اراضي اداره خارج د ښاري ماستر پلان د داخل څخه ددې قانون د احکامو د تطبیق مراجع دي.

د استملاک قانون شپږمه ماده:

• هغه ملکیتونه چې تاریخي اثار ولري او فرهنګي ساحات وي د استملاک وړ ندي.
• کرنیز ملکیتونه، باغونه، فارمونه، ځنګلونه او شنې ساحې چې د ځانګړې چاپیریالي آهمیت لرونکي دي، د حکومت په تصویب د استملاک وړ دي.

د استملاک قانون اوومه ماده:

استملاک کوونکې اداره مکلفه ده، چې د استملاک د ضرورت دلایل د اهدافو په ذکر کولو سره د کمي او کیفي مشخصاتو، موقعیت او نوعیت سره، د اجتماعي او اقتصادي تاثراتو او د پروژې د تطبیق ساحه په خلص ډول حکومت ته وړاندې کړي.

د استملاک قانون څلورمه ماده:

هرکله چې ښاروالۍ د ښاري ماستر پلان په منظور دولتي ځمکو ته اړتیا لرله، یاد شوی ملکیت ددې قانون د احکامو مطابق د تصویب وروسته په وړیا ډول اړوند ښاروالۍ ته لیږدول کیږي.

اوومه برخه:غصب

د غصب تعریف

تصرف، تصاحب، استفاده، تضمین، اجاره یا د دولتي ځمکو کرایه، عامه، شخصي بغیر د اسنادو لرلو او قانوني حکم څخه د ځمکې غصب ګڼل کیږي.

د زمیندارۍ قانون ۹۱ ماده اوله فقره:

اراضي ادراه دې غصب شوي ځمکې تشخیص او تثبیت کړي او غاصبین دې د عدلي تعقیب په هدف عدلي او قضایي مراجعو ته معرفي کړي.

د زمیندارۍ قانون ۹۵ ماده:

دولتي ځمکې چې ددې قانون د نافذیدو څخه مخکې غصب شوي وي، د وخت د مرور تابع نه وي، اراضي او نورې اړوند ادارې مکلفیت لري، چې استرداد په برخه کې یې اقدام وکړي.

مدني قانون ۷۶۷ ماده:

کله چې غصب شوي مال د غاصب سره تغییر وکړ، غصب شوی کولی شي، عین غصب شوی مال سره د خسارې د جبران د غاصب څخه مطالبه کړي.

اتمه برخه:د ښاري پراختيا عالي شورا

د ښاري پراختیا عالي شورا د تصمیم نېونې لوړ ترینه مرجع ده، چې د ښار او کور جوړونې د امورو د تنظیم په منظور د ولسمشر په مشرۍ د لاندې ترکیب په لرلو سره ایجاد شويده:

د ښار جوړونې وزیر، ماليې وزیر، داخله وزیر، اطلاعاتو کلتور وزیر، د اوبو او انرژی وزیر، د ټولګټو چارو وزیر، اقتصاد وزیر، ترانسپورت وزیر، معادن او پترولیم وزیر، کرنې وزیر، مخابراتو وزیر، کار امور اجتماعي وزیر، کابل ښاروال، اراضي ادارې رئیس، د ملي ستنډرډ رئیس، سیمه ییزو ارګانونو ادارې رئیس، د محیط زیست رئیس، د مرکزي احصایې رئیس، د پلازمینې زون د انکشاف رئیس، د برېښنا شرکت رئیس، د ښاري کانالیزاسیون رئیس، د سوداګریزو خونو رئیس، صنایعو خونو رئیس، د ښځو سوداګریزو خونو رئیسه، د عدلیې وزارت د قضایی دولت رئیس، د انجینرانو انجمن استازی، د اړوند ښار ښاروال

غړي.

• د ښاري پراختیا عالي شورا سکرتریت د ښار جوړونې وزارت په غاړه دی.
• د طرزالعمل مطابق خپلې ناستې دایروي.

نهمه برخه:ښاروالي او د ښاري غيررسمي ملکيتونو د امورو تنظيم

د ښاري غیر رسمي ملکیتونو د امورو د تنظیم مقرره پنځمه ماده:

هغه ملکیتونه، چې د زمیندارۍ قانون د احکامو مطابق د اعتباري استادو لرونکی وي؛ یواځې د اراضۍ ادارې لخوا ثبت کیږي.

د ښاري غیر رسمي ملکیتونو د امورو د تنظیم مقرره اوومه ماده اوله فقره:

اراضي اداره د ښار جوړونې، اوبو انرژۍ، کورنیو چارو وزارتونو او اړوند ښاروالۍ په همکارۍ او د ساحوي کدستر واحد کمیټه، د ښاري غیر رسمي ساحې تعینوي.

لسمه برخه:متفرقه احکام

د بهرنیو هېوادونو سره د ښاروالیو اړیکې

ښاروالۍ کولی شي، چې د ذیصلاح مراجعو او بهرنیو هېوادونو ښاروالیو سره … د همکارۍ اړیکې برقرارې کړي. (د ښاروالیو قانون ۴ ماده)

د ښاروالۍ اداري شورا

د ښاروالۍ اداري شورا متشکله ده؛ ښاروال د رئیس په توګه، د ادارو رئیسان د ښاروال په وړاندیز او د وزیرانو شورا په منظورۍ سره د مرستیالانو په توګه  تعینیږي. (د ښاروالیو قانون ۸ ماده)

د ښارونو نوم تبدیلول

د ښارونو د نوم بدلول د ساحې د ښاروالۍ په وړاندیز، د وزیرانو شورا په تائید او د دولت مقام په منظورۍ سره صورت مومي. (د ښاروالیو قانون ۱۸ماده)

د ونو پرې کول او د شنو ساحو تخریب

کوم شخص چې د عامه ځایونو ونې پرې او شنه ساحه تخریب کړي؛ د پنځو تر لسو زرو افغانیو په نغدي جریمه محکومیږي. (د جزا کوډ ۸۱۳ ماده)