د خوست تاریخي ځایونه/ابدات، او دودونه

خوست د پلازمینې کابل جنوب ختيځ ته 238 کیلومتره په فاصله پروت ولایت دی. د مساحت له پلوه کوچنی دی چې (۴۱۵۲)کیلو متره مربع پراخوالی لري، خو د متعددو ځانګړنو له اړخه يې د هېواد د يوې نوې خوځنده حوزې په توګه ځانګړی ځای خپل کړی دی. یاد ولایت درې نيمې لسيزې وړاندې د هېواد د نورو لويو ولسوالیو په څېر د پکتيا ولایت لویه ولسوالي وه، خو د شپتمې ۶۰ لسيزې په اوږدو کې د دريمې درجې ولايت په کتګوری کې شامل شو، چې څو کاله وړاندې د دوهمې درجې ولایت او پدې وروستيو کې د جلالتماب ولسمشر محمداشرف غني په حکم یې لومړۍ درجې ولایت ته ارتقا وکړه.

د غرونو په ځنځیري ښکلا کې راګیر خوست؛ په شمال، لویدیځ او جنوب لویدیځو برخو کې د پکتيا او پکتيکا ولایتونو سره لګېدلي دی. په ختیځه او جنوب ختیځه برخه کې د پښتونخوا د قبايلي سيمې وزيرستان او کُرمې ايجنسۍ سره د ۱۸۵ کيلومترو په اندازه د ډيورنډ فرضي کرغېړنه پوله لري.

د خوست مرکز پخپله خوست دی. د دریو اداري واحدونو(متون، شمل، لکڼ) ترڅنګ ۱۲ ولسوالۍ(صبري، تڼي، باک، ځاځي میدان، علیشېر، ګربز، اسماعیل خېل او مندوزي، نادرشاه کوټ، دوه منده، سپېره، قلندر او موسی خېل) لري، چې د ځينو ناتائيد شویو احصايو له مخې کابو ۲ مېليونه نفوس پکې ژوند کوي.

اوسېدونکي يې ټول پښتانه دي. ځدراڼ، منګل، صبري، تڼي، متونوال، ځاځي، لکڼ، مندوزي، ګربز، اسمعیل خېل، بابکر خېل، ځني خېل، تیرزایي، مقبل، شمل، خرڅین، بلخېل، یعقوبي، قدم، غلجي، لېونخېل، لنډر،پيران یې مشهور قومونه او قبیلې دي. ددې ترڅنګ خوستي هندوان او سکهان هم کالونه پخوا دلته مېشت شویدي، چې سوداګري یې دلته رواج کړېده. دوی اوس هم(پرېم نګر – د مينې کلی) لري.

تاریخي او فرهنګي شتمني

خوست د تاریخي او فرهنګي اړخه بډایه ولایت دی، چې د پیړیو مخکې امپراطوریو مشران لدې ځایه تېر شوي/استوګن شوي او نښې نښانې یې لا هم پاتې دي. په خوست کې دا مهال د اطلاعاتو کلتور ریاست سره له ۱۵ څخه زیاتې تاریخي آبدې او باستاني سيمې، ۷ تاريخي جوماتونه ثبت دي، چې ځینې یې په لاندې ډول یادولی شو:

• خواجه متون تپه: د ښار په شمال لوېديځه څنډه کې موقعيت لري؛ د ښار حاکمه نقطه ده او د متون بابا مشهور زيارت او لرغونې ډبرينې نظامي ودانۍ لري.
• تخته بیکه: د ښار په جنوبي څنډه کې د تخته بيکې (بيک) په نوم دوه لرغوني سايټونه خورا د پام وړ دي چې پر نسبتاً ټيټو غونډيو د نادر خان په دوره کې ودانې شوېدي.
• پروژې باغ: دغه زراعتي ساحه ده، چې د المانيانو لخوا په ښکلي سبک جوړې ډبرينې ودانۍ هم پکې شوي او د ځانګړي فرهنګي ارزښت څخه برخمنې دي.
• حصار غونډۍ:دغه هم یوه باستاني ساحه ده،چې قدامت یې خوارزم شاهانو (۳۴۰ه)دورې پورې رسیږي او تر اوسه پرې څو ځله تحقیقي پلټنې شويدي.
• دابوهریره (رض) جومات: دا جومات د دوو تخته بیکو په منځ کې جوړ شوی، چې د قدامت دوره یې نادرخان ته رسیږي.
• شمل حسن کوټ ګنبده: ددې تاریخي ګنبدې جوړونه د د احمد شاه بابا د واکمنی د ودانیز سبک باندې، چې هرم ډوله ده؛ جوړه شوي.
• غازي ببرک خان کلا: دغه کلا د امیرعبدالرحمن خان دواکمنی پرمهال جوړه شوې او ددې زون د د اتلانو د قهرمانۍ ښکارندویي کوي.

همداشان مېلمه کوټ تاريخي باغ، د پرېم نګر په نوم د هندوانو او سيکهانو تاريخي کلی، د ګلزار اکا مشهور زيارت، مقتدا صیب زیارت، احد محمد زیارت، د امنيه قوماندانۍ جوړه شوي ډبرینه ودانۍ او د خوست ستر جامع جومات( محمدي جامع مسجد) هغه پام وړ ځايونه دي چې د فرهنګي قدامت ترڅنګ د سيلانيانو پام ور اړوي.

کلتور، دودونه، لباس او سلیقه 

خوست ولایت د کلتوري تنوع یوه بیله حوزه ده، چې مختلف نمونوي کلتور او دودونه لري او دغه پياوړي دودونه د وروڼو قومونو تر منځ د ورورولۍ او مينې فضا رامنځته کوي. بېلګې یې:

پګړې(اشرونه) چوغې، قومي جرګې، ملي اتڼ، د ودونو او اخترونو مېلې، د نوروز جشنونه

د خوست خلک هم د افغانستان د نورو ولایتونو د اوسېدونکو په څېر، د غنمو ډوډۍ، پلوي وريژې، غوښې او سبزيجات ډېر کاروي، خو یوازينی او ځانګړی خوراک چې په خوست کې رواج دی؛ هغه ډنډکی (وریجې+می+ غوړي/شوروا) دی.

له راښکونکو متنوع او رنګيزو لباسونو او پوښاک رانيولې، تر دود پاله – عصريتوب، ښکلي شفاهي تعامل، زړه سوي، ملګرتيا پالنې، غم او ښادۍ پالنې، ځوانې شوخۍ او مشرې سنجيده ګي، سيلاني طبعې او طبعيت پالنې، زحمتکشۍ، خوراک، څښاک او د ولسي موسيقۍ تر مجلسونو او شپنيو بانډارونو پورې ټول هغه فرهنګي ارزښتونه دي چې د خلکو د فردي او ټولنيزې ازادۍ په محدوده کې پالل کېږي.

په ټوله کې د وطنپالنې، بسياينې، د علمي ودې سيالي او د خوشال ژوند دپاره دوامداره مبارزه، هغه فرهنګي ارزښتونه دي چې د ښار په هره لاره کې په خپل ټول کیفيت ننداره کېږي. تورې، سپينې او ژېړې لونګۍ، نري پکولونه، ګردې او پرې کړې خولۍ، وطني کالي، څادر، واسکټ، بوټ او څپلۍ تر ډېره د مشرانو او منځي عمر د کسانو د لباس ځانګړنې دي. خو ځوان او کشر قشر بيا د لباس په برخه کې د دوديزو او عصري ارزښتونو داسې ښکلی امتزاج رامنځته کړی چې نه په کلي کې مطلق ښاري بلل کېږي او نه په ښار کې کليوال. دوديزې – رنګيزې جامې، خامک/ګلدوزي غاړې، د مشهورو کمپنيو قېمتي بوټونه، ساعت، تسبيح او سمارټ ټليفون په لاس، د رسمي لباس کورتۍ پر اوږو او په ورځينيو ډيزاينونو جوړ تور څلېدونکي وېښته هغه ځانګړنې دي چې خوستي ځوانان ترې پېژندلی شو.